Clematis

Als je verticale oppervlakken wilt transformeren tot kleurrijk bloementapijt, dan is de clematis de onbetwiste koningin van de klimplanten. Of het nu gaat om muren, huisgevels, pergola’s of omheiningen in je bloemperk - de clematis kronkelt zich met gemak een weg omhoog. De plant doet haar naam dan ook alle eer aan : de naam van Griekse oorsprong betekent “klimmend” of “rankend”, vandaar ook haar bijnaam “bosrank”.

De clematis behoort tot het boterbloemfamilie (Ranunculaceae). Er bestaan bijna 300 verschillende soorten die parken en tuinen over de hele wereld opfleuren. Hoewel ze afkomstig is uit Europa, Azië en Noord-Amerika is de robuuste en winterharde clematis tegenwoordig in vrijwel elke klimaatzone te vinden, waarbij heel wat soorten vooral in berggebieden voorkomen.

De clematis kan een hoogte bereiken van 2 tot 6 meter. Sommige sterk groeiende soorten, zoals de Clematis montana, kunnen zelfs 12 meter hoog worden, terwijl de compacte meerjarige clematis maximaal 1,5 meter hoog wordt.

Het voordeel : door verschillende clematissoorten te combineren, kan je vrijwel het hele jaar door genieten van de prachtige bloemen. Sommige variëteiten bloeien vanaf april, andere variëteiten beginnen pas in de zomer te bloeien. Sommige clematis-hybriden kunnen zelfs een tweede maal uitlopen in de nazomer, na hun voorjaarsbloei.

De clematis maakt niet alleen indruk met haar groeihoogte, maar ook met haar grote verscheidenheid aan soorten en variëteiten. Of het nu gaat om de bloemkleur, de groeiwijze of de bloeiperiode : er is voor ieder wat wils! Wij laten je kennismaken met de acht belangrijkste Clematis-soorten :

1. Clematis vitalba of grootbloemige bosrank : de Clematis vitalba is een Clematis-soort die onder de inheemse soorten in onze contreien heel bekend is. De kleine crèmekleurige bloemen sieren de randen van bossen van juli tot september en vormen een populaire voedselbron voor bestuivende insecten.

2. Clematis alpina of alpenbosrank : van mei tot juli toont de Clematis alpina haar kleurrijke bloemen, van wit tot roze tot zelfs blauw. De sierplant die afkomstig is van de bergbossen van de Alpen en de Karpaten is gewend aan hoogtes tot bijna 2.000 meter en bijbehorende temperaturen onder 0°C. Het is dus een extreem winterharde en robuuste plant.

3. Clematis montana of bergbosrank : de bergbosrank is ideaal voor het vergroenen van gevels of klimhulpen. Dankzij de sterke groei vormt de plant een echte eyecatcher in de tuin. De variëteit “Rubens” maakt van mei tot juni indruk met haar delicate roze bloemen die er niet alleen mooi uitzien, maar ook een aangename geur verspreiden.

4. Italiaanse Clematis (Clematis viticella) : met haar pittoreske, blauw-violette bloemen biedt de Italiaanse clematis een brede waaier aan variëteiten in heel veel verschillende kleuren. De variëteiten van de Viticella-groep zijn bijzonder geschikt voor beginnende tuiniers omdat ze heel onderhoudsvriendelijk zijn en tegelijkertijd heel robuust. En wat leuk meegenomen is : dankzij de dubbele bloei kan je tot september genieten van de bloemenpracht.

5. Akeleibosrank (Clematis macropetala) : met een groeihoogte tot 3 meter is de akeleibosrank geschikt als klimplant, als bodembedekkende plant of voor de aanplanting in bloembedden. De violette bloemen kunnen bijvoorbeeld perfect gecombineerd worden met geeloranje klimrozen of klimhortensia’s.

6. Gouden bosrank (Clematis tangutica) : de gouden clematis verrijkt jouw tuin met haar gele bloemen en kan tot 6 meter hoog worden. Ook heel wat bestuivende insecten zoals wilde bijen, hommels en vlinders genieten van de nectarrijke bloemen.

7. Clematis-hybriden : talloze nieuwe clematissoorten hebben hun weg gevonden naar onze tuinen, waaronder de grootbloemige hybriden. Deze zijn veelzijdig en weten te betoveren met hun dubbele bloeiperiode in de lente en in de zomer. Soorten als “Nelly Moser” of “The President” maken indruk met hun opvallende, vaak tweekleurige bloemen.

8. Struikclematis (Clematis integrifolia) : als je op zoek bent naar een langdurige beplanting van je bloemperk, dan kan je kiezen voor struikclematissen. Ook laag groeiende clematissen doen het goed in rotstuinen of in potten op het balkon of het terras.

De clematis is wordt voornamelijk als klimplant in de tuin aangeplant. De plant kan zonder probleem omhoog groeien langs omheiningen en klimsteunen. Door verschillende variëteiten samen aan te planten, kan je kleurrijke combinaties creëren. Blauw-violette clematissen kan je bijvoorbeeld perfect met geeloranje klimrozen combineren. Als je grotere oppervlakken wilt laten begroeien, dan kan je kiezen voor sterk groeiende soorten die langs pergola’s of gevels omhoog groeien.

Voor kleinere tuinen en balkons zijn er compacte clematissoorten beschikbaar zoals de Clematis viticella of de Clematis alpina. Die worden maximum 2 tot 3 meter hoog en zijn daarom ideaal voor de creatie van een privacyscherm in een pot of balkonbak.

Daarnaast kunnen clematissen ook als bodembedekker worden gebruikt. Dankzij hun dichte groei zijn laagblijvende, meerjarige clematissen zoals de “Praecox” ideaal voor de begroening van grote oppervlakken. Tegelijkertijd trekken de ongevulde bloemen heel wat bestuivende insecten aan.

Meer inspiratie voor de inrichting van je tuin en balkon met klimplanten vind je in ons artikel “Klimplanten : privacyscherm voor tuin en balkon”.

Als je ergens in de tuin of op het balkon van de prachtige clematisbloemen wilt genieten, dan is het belangrijk dat ze op de juiste plaats worden aangeplant. In principe voelen de meeste clematissen zich thuis op een gedeeltelijk schaduwrijke plek, in een goed doorlatende bodem. Je kan ze bijvoorbeeld planten op klimsteunen of aan huisgevels die oost- of westgeoriënteerd zijn.

De bloemen en bladeren hebben voldoende licht nodig - het directe zonlicht tijdens de middag moet echter vermeden worden, vooral in het wortelbereik. Houd ook rekening met de windrichting. Clematissen groeien namelijk niet graag tegen de wind in.

1. Dompel de plant vóór de aanplanting in een emmer water zodat de wortels voldoende water kunnen opnemen.
2. Graaf een plantgat dat ongeveer 2 maal zo groot is als de wortelkluit van de plant.
3. Vermeng de uitgegraven grond met een kwalitatieve biologische potgrond. Als de bodem erg kleiachtig of zwaar is, raden we je aan om deze los te maken met een riek of een spade. Ook een drainagelaagje van puimsteenkorrels kan wateroverlast voorkomen.
4. Plaats de clematis in het plantgat en zorg ervoor dat de kluit diep genoeg zit zodat de eerste scheuten onder de grond zitten.
5. Vul het plantgat verder op met het mengsel en druk lichtjes aan. Geef de plant vervolgens goed water.
6. Als er nog geen klimsteun aanwezig is, kan je deze alsnog installeren in het bloembed.
7. Zodra de eerste scheuten van je clematis beginnen groeien, kan je ze met behulp van touwtjes of draadgaas bevestigen. Na verloop van tijd zal de plant zelfstandig omhoog kunnen groeien.

Tip : bedek de bodem met mulch of schors. Zo zal de grond langer vochtig blijven en moet je minder vaak water geven.

Je kan je clematissen op het balkon op dezelfde manier aanplanten als hierboven beschreven. We geven je graag nog enkele tips mee :

• Houd rekening met de juiste standplaats. De plant moet beschermd worden tegen harde wind en tegen het felle zonlicht tijdens de middaguren.
• Kies een pot met een inhoud van minimum 20 tot 30 liter. Zo heeft de plant voldoende ruimte om haar wortels te ontwikkelen.
• In potten en bloembakken is een goede drainage essentieel. Clematissen zijn namelijk heel gevoelig voor wateroverlast. Bedek daarom de boden van je pot of bak met een laagje puimsteenkorrels.
• Gebruik een voedingsrijke en goed doorlatende potgrond die water opslaat en indien nodig terug vrijgeeft aan de plant.
• Voorzie een stabiele klimsteun of een vlechtscherm om snel een bloeiend privacyscherm te vormen. Houten hekjes met smalle, horizontale en verticale latten zijn hiervoor ideaal. Zorg ervoor dat de hoogte van de klimsteun overeenkomt met de groeihoogte van de plant.

De ideale periode om clematissen aan te planten is van de late zomer tot de herfst (tussen augustus en oktober). Dan ligt de bodemtemperatuur tussen 14 en 22°C, wat ideaal is voor de wortelgroei van de planten. Clematissen kunnen bijzonder goed inwortelen bij temperaturen rond 20°C. Zo krijgt de plant de kans om aan te sterken vóór de eerste nachtvorst - een ideale start dus!

Een vochtige bodem is cruciaal voor de gezonde ontwikkeling van je clematis. Geef je plant dus voldoende water. Vooral exemplaren in potten en in bakken hebben veel water nodig omdat de beperkte hoeveelheid grond sneller uitdroogt. Tijdens warme zomers kan je 1 tot 2 maal per week water geven. Voldoende water is heel belangrijk bij pas aangeplante clematissen omdat ze het water broodnodig hebben om sterke wortels te ontwikkelen. Wateroverlast moet echter vermeden worden. Zorg ervoor dat de potten en bakken voorzien zijn van afvoergaten zodat het overtollige water gemakkelijk kan weglopen.

Om te kunnen bloeien heeft je clematis extra energie nodig onder de vorm van meststof. Bij de aanplanting kan je een portie biologische meststof met langdurige werking in het plantgat strooien. Zo is je plant gedurende meerdere maanden voorzien van alle belangrijke voedingsstoffen.

Voor planten in potten is een vloeibare meststof voor geraniums en balkonplanten heel geschikt. Die kan van maart tot oktober één of twee keer per week aan het gietwater worden toegevoegd.

Om op lange termijn mooie bloemen te kunnen ontwikkelen, moet de snelgroeiende clematis regelmatig worden gesnoeid. Hoe en wanneer je dit moet doen, hangt vooral af van de bloeiperiode van de plant. Hoe later de clematis bloeit, hoe forser de plant moet worden gesnoeid.

De clematissen kunnen in drie groepen worden opgedeeld :

1. Voorjaarsbloeiers

Als je clematis al in april of mei bloeit, dan moet de plant af en toe lichtjes gesnoeid worden - voornamelijk wanneer de bloei vertraagt of de plant te groot wordt. Het is niet nodig om de plant jaarlijks radicaal terug te snoeien omdat de voorjaarsbloeiers het jaar ervoor hun bloemknoppen op de oudere scheuten ontwikkelen. Tot deze categorie behoren de alpenbosrank en de bergbosrank. De verjongingssnoei voer je bij voorkeur uit na de bloei begin juni, zodat de plant voldoende tijd heeft om nieuwe stengels te vormen.

2. Grootbloemige clematis-hybriden

Nieuw gekweekte clematis-hybriden zoals de populaire “Nelly Moser” betoveren tuinliefhebbers twee maal per jaar met hun bloemen : eerst in de lente, daarna in de zomer. Omdat de bloemen in de lente op de scheuten van het voorbije jaar groeien, maar tijdens de zomer op de nieuwe scheuten, is het de moeite waard om je clematis in de winter (van november tot december) voor de helft te snoeien. Zo ben je zeker van een tweede bloei tijdens de zomer.

3. Zomerbloeiers

Heel wat populaire clematis-soorten bloeien enkel in de zomer, zoals de Italiaanse clematis en de gouden bosrank. Ook struikclematissen behoren tot deze categorie. Om ze te helpen bij de ontwikkeling van hun bloemen, kan je de plant fors terugsnoeien tot 20-50 cm boven de grond. Deze soorten ontwikkelen hun bloemen namelijk op de nieuwe stengels. De ideale periode om zomerbloeiers te snoeien is in november of december.

Sommige clematissoorten, waaronder de Clematis flammula, zijn in Midden-Europa niet winterhard. Dat is misschien een van de redenen waarom deze plant de laatste jaren nauwelijks nog wordt aangetroffen. Deze meeste soorten en variëteiten in onze contreien zijn heel robuust en kunnen onze gematigde winters gemakkelijk doorstaan. Vooral de alpenbosrank, die in haar bergachtige thuisland aan extreme omstandigheden wordt blootgesteld, heeft bij ons geen extra winterbescherming nodig. Dit geldt vooral wanneer de clematis in de volle grond is aangeplant.

Om je clematis op het terras of het balkon succesvol te laten overwinteren, raden we je aan om de plant een handje te helpen. De wortelkluit van planten in potten en bakken kan namelijk sneller bevriezen. Plaats de pot of de bak daarom dichtbij een huismuur, beschut tegen weer en wind. Daarnaast kan je je plant in fleece wikkelen. Een andere optie is om de pot in een bak met bladeren te plaatsen zodat de wortelkluit het niet te koud krijgt.

Krijg je maar niet genoeg van je prachtige klimplant? Dan kan je ze gewoonweg vermeerderen. De eenvoudigste manier is vermeerdering via afleggers. Dit kan je in principe het hele jaar door doen, zolang het niet vriest.

Zo ga je te werk :

• Vul een pot met potgrond en plaats deze in de buurt van je clematis. Zorg dat de pot even hoog is als de pot waarin de clematis is aangeplant.
• Kies een jonge, gezonde scheut die al dicht langs de grond groeit en verwijder de bladeren.
• Laat deze scheut in de voorbereide pot zakken en bedek deze met potgrond. Maak de stengel vast met een haakje. Voorzie een dun stokje als ondersteuning om de deze rechtop te laten groeien.
• Heel belangrijk : vergeet niet regelmatig water te geven!

Zodra de uitloper het volgende voorjaar wortels heeft gevormd, kan je de scheut van de moederplant verwijderen door deze gewoonweg af te knippen. Nu kan je zelf kiezen of je je nieuwe mini-clematis in een pot of in de volle grond wilt kweken.

Ziekten

Een van de meest voorkomende ziekten bij clematissen is de verwelkingsziekte. Vooral grootbloemige hybriden zijn hier het slachtoffer van. De schimmelziekte verspreidt zich via het gietwater van de bladeren naar de rest van de plant. De schimmel voelt zich bijzonder comfortabel op warme, vochtige locaties bij temperaturen van 20 tot 25°C. De meest voorkomende vorm is de zogenaamde Phoma-verwelkingsziekte. Die wordt veroorzaakt door de ziekteverwekker Ascochyta clematidina. Op de onderzijde van laaghangende, oudere bladeren vormen zich eerst vlekken die zich later verspreiden naar de stengels en de rest van de bladeren. Bij een ernstige aantasting kunnen de stengels verwelken en kan de plant zelfs afsterven.

Zodra je een besmetting opmerkt, moet je de aangetaste bladeren en stengels zo snel mogelijk verwijderen. Gooi de verwijderde plantendelen niet op de composthoop, maar wel in de vuilnisbak om te vermijden dat de schimmelpathogenen zich opnieuw in de tuin kunnen verspreiden.

Hoe kan je vermijden dat je clematissen worden aangetast met de verwelkingsziekte?

• Plant de planten diep genoeg (minimaal een handbreedte of 10 cm onder de grond). Zo blijft het ondergrondse deel van de plant gespaard - de ziekteverwekkers tasten namelijk voornamelijk het bovengrondse gedeelte aan. Zo kan de sierplant - zelfs bij een ernstige aantasting - opnieuw gaan uitlopen.
• Plant je clematissen aan een luchtige locatie, beschut tegen de regen.
• Kies voor robuuste soorten, zoals de kleinbloemige soorten uit de Viticella-groep. Deze zijn beduidend minder vatbaar voor de verwelkingsziekte.

Plagen

Naast de bovenstaande schimmelziekte kunnen clematissen ook aangetast worden door bladluizen, trips en hongerige slakken. Vooral jonge planten worden vaak getroffen door slakken. Controleer je clematis daarom regelmatig. Hoe vroeger je een aantasting opmerkt, hoe vroeger je kan ingrijpen.