Wortel

De wortel (Daucus carota subsp. Sativus) behoort ongetwijfeld tot een van de populairste groenten in ons land - niet alleen omdat de groente heel eenvoudig is om te kweken, maar ook voor de diverse toepassingen. In een soep, als bijgerecht, als worteltaart of gewoon als tussendoortje : de wortel is de ideale kandidaat voor je moestuin!

Vanuit botanisch standpunt behoort de wortel tot de familie van de schermbloemigen. De cultuurwortel, die bij ons vaak wordt geteeld, stamt van de wilde wortel af. Deze was in Europa, Noord-Afrika en West-Azië inheems. Tegenwoordig zijn wortelplanten in verschillende varianten beschikbaar. In Midden-Azië vind je vooral de gele en paarse wortelen terug, terwijl bij ons vooral de oranje wortelen bekend zijn. Deze worden sinds de 17e eeuw gekweekt en zijn sindsdien over de ganse wereld bekend geworden.

Wortelen smaken niet alelen goed, ze zijn ook nog eens heel gezond. Zo is de groente heel rijk aan zogenaamd bèta-caroteen. Deze stof kan in het lichaam worden omgezet in vitamine A. Daarom wordt het ook wel pro-vitamine A genoemd. Caroteen geeft wortels hun kleur en wordt ook gebruikt als kleurstof in heel wat voedingsmiddelen, dranken en medicijnen.

Tegenwoordig worden wortelen opgedeeld in vroege wortelen en bewaarwortelen. Alles draait om de bewaring van de wortelen. Vroege wortelen kunnen vanaf maart worden gezaaid en vanaf mei worden geoogst. Hier zijn vooral de zoete "Sugarsnax" en ook de smaakvolle "Totem" heel populair.

Later geteelde wortelen kunnen tijdens de herfst- en wintermaanden worden bewaard. Hiervoor kies je bij voorkeur voor robuuste, bewaarbare soorten zoals "Rodelika". Bovendien bestaan er talrijke wortelsoorten die in de zomer kunnen worden geoogst en ideaal zijn om vers te verwerken. In tegenstelling tot de speciale bewaarwortelen zijn deze zomerwortelen slechts enkele weken houdbaar.

Wil je wat kleur aan je tuin toevoegen? Probeer dan eens paarse wortelen zoals de "Purple Haze". Het voordeel : wortelen met een paarse kleur worden vanwege hun hoge gehalte aan voedingsstoffen als heel gezond beschouwd.

Als je wortelen in een pot of een verhoogde moestuinbak op het balkon of het terras wilt kweken, kan je compacte wortelsoorten met kortere wortels kiezen. Deze kleine snackworteltjes (vb. "Adelaide" of "Ochsenherz") gedijen heel goed in een beperkt volume grond en vormen malse, smaakvolle knollen.

Wortelen zijn in het algemeen heel gemakkelijk te kweken. De groente voelt zich goed in een luchtige, doorlaatbare bodem zonder verdichtingen en stenen - zo krijgt ze de kans om lange penwortels in de diepte te ontwikkelen. Deze heerlijke wortelgroente heeft het graag warm. Een groentebed of verhoogde moestuinbak op een zonnige tot half-zonnige locatie is dus ideaal. Als er voldoende zonlicht en voldoende ruimte is voor de wortels, kan je de groente ook op het balkon of het terras kweken.

De ideale periode om te zaaien hangt af van het type wortelen dat je wilt kweken :

1. Vroege wortelen en zomerwortelen moeten zo snel mogelijk worden gezaaid. In een koude bak kan dit vanaf begin maart onder een tuinvlies. Als je deze niet ter beschikking hebt, raden we je aan om toch nog iets langer te wachten.

2. Bewaarwortelen kunnen vanaf midden mei tot juli worden gezaaid. Zo kan je de wortelgroenten in de herfst oogsten en opslaan.

Als je het ganse jaar door van lekkere wortelen wilt genieten, dan kan je om de vier weken stapsgewijs vroege en late variëteiten zaaien.

In de moestuin kan je wortelplanten het beste in de vollegrond of in een verhoogde moestuinbak kweken. Om zeker te zijn dat de plantjes goed zullen groeien, is het belangrijk dat je de juiste groeibasis creëert. Hiervoor gebruik je bij voorkeur een biologische bodemverbeteraar.

• Zaai de wortelen in rijen met een onderlinge afstand van 30 tot 40 centimeter.
• De plantafstand tussen de zaden moet 2 tot 5 centimeter bedragen.
• De ideale zaaidiepte ligt tussen de 1 en 3 centimeter.

Omdat wortelzaden een relatief lange kiemperiode hebben, kan het tot drie weken duren voordat de eerste jonge plantjes verschijnen. Het is dan ook verstandig om de zones, waar je hebt gezaaid, te markeren.

Om nog gemakkelijker te zaaien, kan je gebruik maken van een zaailint. Hierin zijn de zaden al op de nodige afstanden geplaatst. Je hoeft het lint enkel uit te rollen en water te geven.

Compacte wortelsoorten kan je niet alleen in de vollegrond, maar ook in potten kweken. Hierbij is het belangrijk dat de pot diep genoeg is aangezien wortelen lange, verticale penwortels ontwikkelen en niet zozeer in de breedte groeien. De pot moet 20 tot 30 centimeter diep zijn. Maak gebruik van een biologische potgrond voor groenten en fruit. Houd rekening met dezelfde plantafstand als bij het zaaien in vollegrond (zie boven). Plaats de pot vervolgens op een zonnig plekje op je terras of balkon.

Wortelen kunnen samen met tal van andere groenteplanten in de moestuin worden aangeplant. Een gemengde teelt kan de groei van je wortelplanten zelfs ondersteunen! Uien, tomaten en slaplanten zijn bijvoorbeeld heel goede buren.

• Uien houden heel wat schadelijke insecten zoals wortelvliegjes op afstand en verbeteren de bodemstructuur. Omgekeerd hebben wortelen ook een positieve invloed op de uien : ze houden namelijk uienvliegjes weg.
• Tomaten hebben eveneens eigenschappen die de bodemkwaliteit verbeteren en daardoor de groei van de wortelplantjes kunnen stimuleren.
• Sla groeit snel en zorgt voor een natuurlijke bodembedekking die ongewenste onkruiden tegenhoudt. Wilde kruiden, die zich anders snel in het groentebed zouden verspreiden en mogelijks de ruimte van de wortelen zouden inpalmen, hebben hierdoor minder kans om zich te ontwikkelen.

Wortelen kunnen ook met erwten, radijsjes, prei en pepermunt worden aangeplant. Je merkt het : er zijn maar weinig planten waarmee het niet klikt. We raden je echter aan om andere wortelgroenten, zoals pastinaak, rode biet of wortelpeterselie maar ook selderij uit de buurt te houden. Deze groenten worden namelijk aangetast met dezelfde ziekten en plagen als de wortelplant.

Wortelplantjes zijn heel eenvoudig in onderhoud. Het is belangrijk dat de bodem constant vochtig is. Vooral de eerste weken na het zaaien mogen de wortelzaden niet uitdrogen, anders kunnen ze niet goed ontkiemen. Geef je planten daarom voldoende water. Als de regen uitblijft, kan je 2 tot 3 maal per week water geven.

Bij planten in potten zal de grond - vooral tijdens hete zomers - veel sneller uitdrogen door het beperkte volume grond. Stop een vinger in de potgrond om te controleren of de grond nog vochtig is of al helemaal is opgedroogd. Als de grond nog nat is, kan je een gietbeurt overslaan. Een permanent natte grond kan namelijk leiden tot wortelrot.

Wortelen behoren tot de groep van middelmatig terende gewassen. Dit betekent dat ze een gemiddelde voedingsbehoefte hebben. Om je planten in de vollegrond van voldoende energie te voorzien zodat ze een rijke oogst kunnen ontwikkelen, kan je bij het zaaien een meststof met langdurige werking strooien. Deze zal je wortelen gedurende het ganse seizoen voorzien van alle essentiële voedingsstoffen. Voor wortelplanten in potten kan je een aangepaste vloeibare meststof voor groenten toepassen. Deze voeg je wekelijks toe aan het gietwater.

Na het zaaien is het belangrijk om de onkruiden in het groentebed regelmatig te verwijderen. Zoniet gaan deze concurreren met je wortelplanten. Het kan ook nuttig zijn om de wortelplantjes te delen zodat de wortels voldoende ruimte hebben om te groeien. Vaak groeien de planten na het zaaien te dicht bij elkaar. Verwijder daarom - zodra de eerste bladeren verschijnen - de zwakkere, jonge planten en trek ze uit de grond. Als er al een kleine knol is gevormd, dan kan je deze opeten.

Vroege wortelsoorten kunnen 3 tot 4 maanden na het zaaien worden geoogst. Deze vroege wortels zullen niet bijzonder groot worden, maar hebben wel een zachtere smaak dan de latere wortelsoorten. Om de wortelgroente te oogsten, moet de grond rond de wortels een beetje worden losgemaakt, trek je de plant vervolgens uit de grond en verwijder je de aarde. Als je de wortels in de koelkast wilt bewaren, moeten ook de bladeren worden verwijderd. Deze zullen anders het vocht uit de groenten trekken.

Om ook tijdens de winter van zoete wortelen te kunnen genieten, kan je ze na de oogst bewaren. Wortelsoorten die later in het jaar worden gezaaid, zullen - dankzij de goede bewaareigenschappen - zelfs tot het voorjaar vers blijven. Deze bewaarwortelen moeten vóór de eerste nachtvorst in de late herfst worden geoogst.

Eens de bladpunten geel of rood kleuren, mag je oogsten. Wacht niet te lang, want als de wortelen overrijp zijn, zullen er barsten ontstaan waarin vuil zich kan verzamelen. In de laatste weken vóór de oogst neemt niet alleen de omvang van de wortelen toe, maar ook het gehalte aan bèta-caroteen. Deze late wortelen zijn niet alleen bijzonder groot, maar bevatten ook heel veel voedingsstoffen. Het is dus de moeite waard om geduld uit te oefenen.

In de winkels worden wortelen opgeslagen in houten kisten en grote koelcellen. Zo zijn ze de hele winter houdbaar. Thuis kan je vergelijkbare omstandigheden creëren door in de kelder houten kisten te vullen met zand en daarin de wortelen te bewaren. Als de wortelen worden bewaard, wordt de grond meestal niet verwijderd. Zo bevinden de wortelgroenten zich in de meest natuurlijke omstandigheden en zullen ze niet uitdrogen.

Wortelen die nog niet volledig rijp zijn, gebruik je best eerst. In tegenstelling tot vele andere vruchtgroenten rijpen wortelen niet na, maar worden ze onbruikbaar.

Als je een bos wortelen koopt of wortelen uit eigen tuin oogst, krijg je naast de knapperige wortelen ook heel wat bladgroen (ook wel wortelgroen genoemd). Ook de bladeren zitten boordevol voedingsstoffen. In plaats van het bladgroen op de composthoop te gooien, kan je deze verwerken in een zelfgemaakte pesto of smoothie.

Je kan het wortelgroen gemakkelijk zelf kweken. Hiervoor snijd je  het uiteinde van de wortel af en laat je drie tot vier centimeter bladeren staan. Leg de wortelstengel met de snijkant naar beneden in een kom met water. Uit het stuk wortel zullen snel nieuwe bladeren ontkiemen. Je hoeft dus geen complete wortels de zaaien als je meer bladgroen nodig hebt.

Meer rond het thema "regrow" vind je in ons artikel.

Insecten

Helaas blijven ook wortelen niet gespaard van ongedierte. Vooral de zogenaamde wortelvlieg (Psila rosae), een vaak voorkomende plaag die een complete worteloogst kan vernietigen, is heel vervelend. De larven eten zich vanaf mei een weg door de knollen van de groente. De plaag kan je herkennen aan de zwartbruine vraatgangen onderaan de wortel. Om een besmetting met wortelvliegen te voorkomen, plant je de wortels op een zonnige, winderige locatie in een goed doorlatende grond. Een gemengde teelt met uien, prei of knoflook is ideaal aangezien deze groentesoorten de wortelvlieg op afstand houden. Natuurlijk kan je ook kiezen voor resistente wortelrassen zoals "Ingot" of "Flyaway".

Een plaag met vergelijkbare symptomen in het bovenste gedeelte van de wortel is de wortelmineervlieg (Napomyza carotae). De kleine, draadachtige nematoden kunnen ook wortelen aanvallen en de normale groei van de plant beïnvloeden.

Door de aanbevolen rijafstand en afstand tussen de zaden onderling zorgvuldig op te volgen, zal het ongedierte zich minder snel kunnen verspreiden. Je kan de planten eveneens beschermen door ze te bedekken met een fijnmazig plantennet.

Schimmelziekten

Wortelen kunnen ook aangetast worden door verschillende schimmelziekten. Echte meeldauw verschijnt als een witte, melige laag op de bladeren en bladstelen terwijl je de bladvlekkenziekte kan herkennen aan de vlekken op de geelgroene randen van de bladeren. We raden je dan ook aan om je planten regelmatig te controleren en ze te behandelen met een aangepaste ziektebestrijder zodra de eerste symptomen worden opgemerkt.