Drainage van planten : zo vermijd je wateroverlast

Bij drainage wordt overtollig water afgevoerd. Het gaat dus om maatregelen die genomen worden voor een goede afwatering. Drainage kan je niet meer uit de tuin wegdenken. Het biedt een heel doeltreffende manier tegen wateroverlast die door heel wat verschillende plantensoorten wordt gevreesd.

Bij drainage worden materialen zoals hydrokorrels (geëxpandeerde kleikorrels), puimsteen of potscherven als onderlaag in een bloempot of bloembak gebruikt. Zij zorgen ervoor dat overtollig water kan weglopen via de afvoergaten in de bodem van de pot of bak. Sommige materialen hebben ook de capaciteit om water op te slaan. Hierdoor regelen ze het vochtgehalte in de bloempot en krijgt wateroverlast geen kans.

Niet alleen bij kamer- en balkonplanten kan je drainage gebruiken. Ook tuinplanten, bloembedden en gazons worden soms gedraineerd. Als het gazon meer op een vijver lijkt en je bloembedden eruitzien als een moeras, dan komt dit vaak doordat het regenwater niet kan wegvloeien. Drainage kan wonderen verrichten in de strijd tegen wateroverlast, vooral in zware, leemachtige en kleiachtige gronden.

Helaas is drainage in uitdagende omstandigheden niet eenvoudig en moet je bereid zijn om diepe sleuven te graven, daarin drainageslangen te installeren en de sleuven vervolgens weer op te vullen met gruis of grind. Ook eventuele wettelijke voorschriften met betrekking tot grondwaterbescherming moeten worden nageleefd. Als je niet veel last hebt van wateroverlast in de tuin of als er slechts enkele kleine zones zijn aangetast, kan het helpen door de grond regelmatig om te woelen en de grond te vermengen met drainagemateriaal. Als je gazon last heeft van wateroverlast, dan kan je beluchten (ventileren) en vervolgens zanden.

Wist je trouwens dat je de term “drainage” niet alleen in de tuin en op het balkon tegenkomt, maar ook regelmatig in de medische wereld (vb. lymfedrainage) en in de bouwsector (om gebouwen droog te houden en vb. te voorkomen dat er vocht in de kelder komt).

Als je op zoek bent naar het juiste drainagemateriaal voor je planten, dan zijn er verschillende alternatieven beschikbaar. Maar welk materiaal is ideaal voor je bloembak of bloempot? Hieronder hebben we de opties voor je opgelijst :

1. Geëxpandeerde klei (hydrokorrels)
   De geëxpandeerde klei onder vorm van bolletjes wordt verkregen door de klei op heel hoge temperatuur te bakken. Hierbij worden de organische componenten van de klei afgebroken en komt er koolstofdioxide vrij. Gedurende dit proces wordt de klei opgeblazen en krijgt die een structuur met fijne poriën. Het grootste voordeel van hydrokorrels : ze zijn goed doorlatend en schimmelen niet. Er wordt ook vaak gezegd dat ze goed water opnemen, maar de wateropslagcapaciteit is relatief laag. Het grootste nadeel is ongetwijfeld dat de extractie van de korrels extreem veel energie vraagt en daardoor een enorme impact heeft op de ecologische voetafdruk van de geëxpandeerde klei.
2. Puimsteen
   Wil je een duurzaam alternatief voor hydrokorrels, dan moet je zeker puimsteen overwegen. Puimsteen is een poreus vulkanisch lavagesteente met een fijne, onregelmatige structuur. Dit materiaal zorgt voor een uitstekende beluchting van de bodem. Daarnaast dient puimsteen als waterreservoir en transporteert het water naar de wortels als de plant daar nood aan heeft. Ook de CO₂-voetafdruk is beduidend kleiner dan bij hydrokorrels. Verder in dit artikel vind je een uitgebreidere vergelijking tussen beide materialen.
3. Potscherven
   Door potscherven op de bodem van je bloempot of bloembak te leggen, creëer je holle ruimtes waardoor het water goed kan weglopen. Dit is tevens een goede manier om kapotte bloempotten te recyclen. De potscherven zullen eveneens voorkomen dat de drainagegaten zullen verstoppen. Op deze potscherven kan een laagje puimsteen worden gelegd. Omdat er heel hoge temperaturen nodig zijn om bloempotten te vervaardigen, is ook dit productieproces helaas heel energie-intensief.
4. Grind, kiezels of gruis
   Grind vergroot de doorlaatbaarheid van het substraat en voorkomt dat water zich ophoopt in de bloempot. Houd er echter rekening mee dat de stenen - in tegenstelling tot andere materialen - geen water kunnen vasthouden. Daarnaast zijn de holtes kleiner dan bij bijvoorbeeld hydrokorrels of puimsteen. Ook het gewicht van de steentjes mag je niet onderschatten. Als je je bloempot later dus wilt verplaatsen, dan zal dit wel enige moeite kosten als je kiezels hebt gebruikt.
5. Zand
   Als je zand gebruikt, is vooral de grootte van de zandkorrels heel belangrijk. Fijn zand is minder geschikt als drainagemateriaal omdat er niet voldoende water tussen de korrels kan wegvloeien. Grof zand is beter geschikt omdat de holtes iets groter zijn. Zand moet echter worden vermengd met andere, grotere drainagematerialen om een goede waterafvoer te garanderen. Net zoals bij grind en kiezels is zand een zwaar materiaal, vooral als het vochtig is. Je zal de bloempot dus ook niet zo gemakkelijk kunnen verplaatsen.
6. Schorsmulch
   Vooral bij het opvullen van moestuinbakken zullen er mensen zijn die zich afvragen of schorsmulch als onderlaag kan worden gebruikt. In principe bestaat de onderlaag uit grof, organisch materiaal en andere stoffen die heel langzaam ontbinden. Denk maar aan takjes en houtsnippers. Schorsmulch kan alleen worden gebruikt in combinatie met dergelijke materialen als drainagelaag omdat de mulch op zich niet grof genoeg is. De inhoud van de moestuinbak zal niet voldoende verluchten als je enkel schorsmulch zou gebruiken. Schorsmulch begint bovendien vrij snel te rotten en ruikt onaangenaam als het continu vochtig is. En dat wil je natuurlijk niet voor je moestuinbak of bloempot op het balkon. Om deze redenen raden we het gebruik van schorsmulch als drainagemateriaal af.
7. Houtsnippers
   In plaats van schorsmulch kan je houtsnippers of houtchips gebruiken. Deze kan je zowel in een moestuinbak als in een pot toepassen. In vergelijking met andere materialen zoals grind en kiezels, zijn de holle ruimtes bij houtsnippers beduidend groter. Zo wordt de bodem beter verlucht en bescherm je je planten tegen wortelrot. Daarnaast activeren de houtsnippers het bodemleven.

Andere voordelen van puimsteen zijn de lange houdbaarheid, de hogere structurele stabiliteit en de goede wateropslag. Het natuurlijke puimgesteente absorbeert water en transporteert het indien nodig tot naar de wortels. Zo zijn je planten beschermd tegen wateroverlast en wortelrot. Door de hoge watergeleiding en luchtopslagcapaciteit is het materiaal ook geschikt voor hydrocultuur.

Het drainagemateriaal (vb. puimsteen) wordt bij het aanplanten of bij het verpotten als onderste laag in een pot aangebracht. Als de bodem van je pot voorzien is van een drainagegat, dan bedek je dat gat bij voorkeur eerst met een potscherf. Zo voorkom je dat de korrels door het drainagegat kunnen vallen. We raden je aan om 1/4 tot 1/3 van de pot te vullen met drainagemateriaal. De rest kan je opvullen met een aangepaste potgrond die beantwoordt aan de behoeften van je plant. Een vlies tussen het drainagemateriaal en de potgrond, zoals vaak wordt gedaan in de tuin, is in bloempotten niet noodzakelijk.

Drainage wordt over het algemeen aanbevolen bij kamerplanten en balkonplanten die in bloempotten of kuipen of een bloembak worden geplant, vooral als de plant op een koel en schaduwrijk plekje staat. Dan is de kans op te veel water geven namelijk het grootst en kan snel wateroverlast en wortelrot ontstaan. Drainage is ook handig voor kruiden in potten.