De maretak en de liefde

Tijdens de kerstperiode kan je nauwelijks naast de groene takken met kleine, ronde besjes kijken : in deuropeningen, op ramen of in huiskamers zorgen ze voor een typische kerstsfeer en zelfs Justin Bieber zingt ons vanaf de radio toe hoe hij "under the mistletoe" staat en zijn geliefde kust. De kus onder de maretak is een bekende gewoonte in zowel heel wat Europese landen als in Amerika. Maar waarom zoen je onder een maretak?

Om deze vraag tot op de bodem uit te zoeken, doen we enkele stappen terug en gaan we de maretak even van dichterbij bekijken.

De mythische verhalen en gebruiken rond de zeldzame plant zijn vermoedelijk ontstaan uit de vreemde verschijning van de maretak. Want voor de Germanen, Grieken en Kelten was de maretak een soort goddelijk symbool omdat de plant "tussen de goddelijke hemel en de aarde" groeide. De Romeinse geschiedschrijver Plinius de Oudere schreef rond het jaar 77 over de Kelten : "Voor druïden – zo noemen ze hun magiërs – is niets heiliger dan de maretak en de boom waarop hij groeit, als het tenminste een wintereik is. [...] Ze geloven werkelijk dat alles wat aan die bomen groeit vanuit de hemel is gezonden en een teken is dat die boom door een god persoonlijk is uitverkoren." 

Volgens de traditie mag de maretak pas op de zesde dag na volle maan met een gouden sikkel worden afgesneden. Op deze oude gebruiken spelen ook "Asterix en Obelix" in : de druïde Miraculix gebruikt een gouden sikkel om een maretak van een eik te snijden voor de bereiding van het toverdrankje dat de Galliërs sterke krachten geeft zodat ze zich kunnen verdedigen tegen het Romeinse legioen. Dankzij de magische krachten van de maretak winnen de Galliërs de strijd tegen het legioen.

Ook in de middeleeuwen was maretak erg populair. De plant werd vooral gebruikt als bescherming tegen boze geesten, demonen en heksen. Ze werd als amulet om de nek gedragen, aan de dakconstructie bevestigd of aan de stalingang en voordeur gehangen - net zoals we dat nu nog steeds doen tijdens de eindejaarsperiode.

Maar zelfs als we ons geloof in boze heksen hebben verloren, speelt de maretak nog steeds een rol als geluksbrenger in de liefde - een betekenis die misschien zijn oorsprong vond in de Noorse mythologie.

Maretak neemt een tragische sleutelpositie in de Noorse mythologie in en markeert het begin van de val van het Asgard-koninkrijk. Maar laten we bij het begin beginnen : na een droom waarin de dood van zonnegod Balder (de zoon van de godin van de liefde Frigga) wordt voorspeld, maakt zijn moeder zich zorgen. Ze gaat op pad en laat alles en iedereen - elk element, elk dier en elke plant - een eed afleggen om haar zoon geen leed aan te doen. Enkel de maretak hoog in de bomen kreeg geen bezoek van de liefdesgodin.

Wanneer de andere goden Baldur met verschillende voorwerpen bekogelen en geamuseerd zijn over het feit dat hij steeds ongedeerd is, grijpt de boze god Loki in : hij geeft Baldurs blinde broer Hodr een peil gemaakt uit maretak waarmee hij ongewild zijn broer doodt. De tranen die Frigga vergiet om de dood van haar zoon stollen in de maretak tot zilverwitte besjes. Maar pas na de val van de oude wereld, waaruit een nieuwe zal ontstaan, zou Baldur uit het dodenrijk moeten kunnen terugkeren.

Er wordt ook gezegd dat enkel Frigga haar zoon terug kon brengen en ze was zo blij dat ze iedereen die onder de boom met de maretak stond, kuste - uit liefde en als teken van dankbaarheid omdat ze geen schade hadden aangericht.

Naast de kus onder de maretak zijn er nog vele andere tradities rond maretak en liefde. Een maretak op oudejaarsavond onder het kussen zou het slapende meisje doen dromen over haar toekomstige echtgenoot. In Frankrijk kus je familieleden en dierbare vrienden als je elkaar onder een maretak ontmoet. Maretak speelt ook een belangrijke rol als vruchtbaarheidssymbool in oude huwelijksgewoonten.

Als je de wintergroene maretakken als decoratie wilt gebruiken, kijk dan eens in je tuin of in je omgeving of je er kan vinden. Zo geeft de hardhouten maretak, een ondersoort van de witte maretak (Viscum album), de voorkeur aan loofbomen zoals berk, linde, esdoorn of appel. Dus als de loofbomen in de herfst geleidelijk aan hun bladeren verliezen, kan de hardhouten maretak nauwelijks over het hoofd gezien worden : als kleine, ronde nesten zitten ze in de boomtoppen en kijken ze naar ons in hun groenblijvende gebladerte. Er zijn ook twee andere ondersoorten van de witte maretak : de dennenmaretak en de dennenmaretak die net als de hardhouten maretak zijn vernoemd naar hun waardplanten.

De eik, die een bijzonder belangrijke rol zou hebben gespeeld voor de Kelten en de Germanen, wordt zeer zelden aangevallen door witte maretak. Eiken maretak is hier waarschijnlijk te vinden. Want deze zomergroene halfparasiet heeft zich gespecialiseerd in eiken zoals de Engelse eik, rode eik of wintereik. De eikenmaretak behoort echter tot een andere familie dan de witte maretak : hij behoort tot de riembloemfamilie en niet tot de sandelhoutfamilie zoals de witte maretak. Daarnaast verliest de eikenmaretak in de winter zijn bladeren.

De ene houdt van maretak, de andere haat het. Ook al gebruik je de maretak graag als winterdecoratie, toch kan de plant voor problemen zorgen in de tuin. De groenblijvende halfparasieten kunnen de boom op lange termijn overnemen en beschadigen. Idealiter wordt de maretak regelmatig uitgedund of zelfs helemaal verwijderd. Als je geen maretak in de tuin hebt, maar er wel wilt planten, dan kan je eenvoudigweg een paar rijpe maretakbessen oogsten en in de gleuven van de schors van de toekomstige waardboom stoppen. Zoek gewoon naar kleine bladeren in de lente van het volgende jaar, zo weet je of het gelukt is. Het kan echter enkele jaren duren voordat de maretak langere takken met witte bessen vormt.